vi
 |
|
Hình 1. Bên trái: trong điều kiện ánh sáng huỳnh quang, dải màu xanh lục bên góc phải do nguyên tố crom trong mẫu vật tạo ra, trong khi các đốm màu còn lại là kết quả của quá trình nhuộm màu. Bên phải: những đốm màu xanh lục được xử lý nhuộm màu phát huỳnh quang mạnh dưới đèn cực tím bước sóng dài, trong khi phần màu xanh lục tự nhiên lại không phát huỳnh quang hoặc ở mức độ thấp. Ảnh của Robinson McMurtry. |
Cẩm thạch Jadeite màu xanh lục đậm, với độ bão hòa màu cao luôn được săn đón nhiều nhất. Các sản phẩm chất lượng thấp thường được xử lý bằng cách tẩy axit, ngâm tẩm polymer, và nhuộm để cho ra màu sắc mong muốn (“Identification of bleached and polymer-impregnated jadeite”, Fall 1992 G&G, pp. 176-187). Thật là bất thường khi có những viên đá vừa có vùng màu xanh lục tự nhiên và phần còn lại là vùng màu nhuộm. Khi điều này xảy ra, các đặc tính tự nhiên của những vị trí chưa được xử lý có thể gây khó khăn cho việc xác định những vùng đã qua xử lý nhuộm màu.
Gần đây, phòng thí nghiệm GIA tại Carlsbad đã thử nghiệm một mẫu Jadeite (hình 1). Thử nghiệm bằng các phương pháp tiêu chuẩn và quang phổ Raman xác nhận rằng đây là loại đá cẩm thạch Jadeite. Ngoài ra, kiểm tra bằng quang phổ hồng ngoại cho thấy mẫu vật đã được ngâm tẩm polymer. Quan sát bằng máy quang phổ để bàn cho thấy các vạch ở bước sóng 630 và 655 nm, có liên quan đến nguyên tố crom – là nguyên tố tạo màu ở Jadeite màu xanh lục tự nhiên. Quan sát dưới đèn cực tím ở bước sóng dài cho thấy hiện tượng phát huỳnh quang màu lục – vàng mạnh ở các vùng màu xanh lục, nhưng không phải từ vùng màu xanh lục có vạch Cr khi quan sát bằng phổ để bàn. Các phần không màu sẽ trơ dưới đèn cực tím. Sự phát huỳnh quang mạnh thường là dấu hiệu của việc ngâm tẩm polymer hoặc xử lý nhuộm; tuy nhiên, hiện tượng phát huỳnh quang từ polymer sẽ được phân bổ đều khắp mẫu do tính chất của quá trình ngâm tẩm. Mẫu vật này chỉ phát huỳnh quang từ những vùng màu xanh lục là bằng chứng cho việc xử lý nhuộm màu.
 |
|
Hình 2. Bên trái: Cận cảnh vùng màu xanh lục tự nhiên cho thấy cấu trúc mịn (Ảnh chụp bởi Jonathan Muyal; trường nhìn 7,19 mm). Bên phải: Cận cảnh khu vực được nhuộm cho thấy màu tập trung trong các khoảng trống mỏng giữa các hạt tinh thể của Jadeite (Ảnh chụp bởi Jonathan Muyal; trường nhìn 3,57 mm). |
Quan sát bằng kính hiển vi (hình 2) cho thấy sự tập trung màu xanh lục ở các khoảng trống ranh giới giữa các hạt, dấu hiệu đặc trưng cho Jadeite nhuộm màu. Vùng màu xanh lục không phát huỳnh quang sở hữu màu xanh lục mượt, đồng nhất hơn, điều này thường thấy ở Jadeite tự nhiên. Quang phổ hấp thụ trong phạm vi UV, vùng có thể nhìn thấy và gần IR đã xác nhận rằng khu vực tự nhiên có dải hấp thụ từ 530 đến 740 nm, được đánh dấu bằng các đỉnh crom tự nhiên ở 691 và 655 nm (hình 3). Các vùng màu xanh lục được nhuộm chứa một dải kép quanh 627 và 665 nm, đặc trưng của Jadeite được nhuộm màu xanh lục.
 |
|
Hình 3. Phổ UV-Vis-NIR của Jadeite trong phạm vi 250–850 nm cho thấy các vạch crom ở bước sóng 655 và 691 nm ở vùng màu xanh lục tự nhiên và các dải kép quanh 627 và 665 nm ở vùng màu xanh lục nhuộm. |
Việc xác định đúng loại xử lý của cẩm thạch Jadeite là điều cần thiết để người tiêu dùng tin tưởng vào loại đá này. Chỉ thử nghiệm một phần mẫu này có thể thuyết phục người quan sát rằng không có dấu hiệu nhuộm màu trong mẫu. Người ta phải lường trước những rủi ro có thể xảy ra khi xác định phương pháp xử lý ở bất kỳ loại đá quý nào.
Bài viết được dịch từ: “Dyed and Natural Green Jadeite – Lab Notes, Gems & Gemology, Fall 2015, Vol.51, No.3”
Người dịch: Minh Sang